Kategorie wojskowe określają zdolność do czynnej służby wojskowej – zarówno w czasie pokoju jak i mobilizacji na wypadek wojny. Kategoria “A” oznacza pełną zdolność do służby wojskowej, kategoria “B” czasową niezdolność, kategoria “D” niezdolność do służby w czasie pokoju a kategoria “E” całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek służby wojskowej. Kategorie są nadawane wyłącznie w trakcie tzw. kwalifikacji wojskowej, którą co do zasady przechodzi się tylko jeden raz w życiu – w wieku 18 lub 19 lat. Co jednak jeśli od tej kwalifikacji minęło już wiele lat, przez które w stanie zdrowia poborowego zaszły poważne zmiany? Czy kategorie wojskowe podlegają późniejszemu sprawdzeniu i aktualizacji? Czy można zmienić raz nadaną kategorię wojskową, a jeżeli tak to jak to zrobić? Między innymi na te pytania postaram się udzielić odpowiedzi w tym artykule
Przyznanie kategorii wojskowej
Przyznanie kategorii wojskowej poborowego następuje w ramach obowiązkowej kwalifikacji wojskowej, której podlegają – co do zasady – wszyscy obywatele polscy po ukończeniu 18 roku życia. Kwalifikacja wojskowa ma na celu wprowadzenie danych do ewidencji wojskowej oraz określenie zdolności do pełnienia służby wojskowej przez obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Każdy obywatel po ukończeniu 18 roku życia otrzymuje wezwanie do stawienia się na kwalifiikację wojskową przed powiatową komisję lekarską. Komisja powinna przeprowadzić szczegółowe badania stanu zdrowia poborowego oraz uwzględnić przedstawione przez niego zaświadczenia lekarskie. W razie wątpliwości powiatowa komisja wojskowa może skierować poborowego na dodatkowe badania specjalistyczne a nawet zlecić jego obserwację szpitalną. Po przeprowadzonym badaniu komisja wydaje orzeczenie, które ma rangę decyzji administracyjnej. Przysługuje od niej odwołanie do wojewódzkiej komisji lekarskiej a następnie skarga do sądu administracyjnego. Orzeczenie określa zdolność do służby wojskowej i zachowuje swoją moc przez cały okres podlegania obowiązkowi obrony ojczyzny, a więc do ukończenia przez poborowego 60-tego roku życia.
Czy nadane kategorie wojskowe podlegają późniejszej weryfikacji?
Na gruncie obowiązujących przepisów obowiązuje zasada trwałości orzeczeń ustalających kategorię zdolności do czynnej służby wojskowej. Normy prawne regulujące poszczególne rodzaje służby wojskowej nie przewidują kierowania kandydatów do ich pełnienia na ponowne badania lekarskie oraz psychologiczne. Oznacza to, że nadana podczas kwalifikacji wojskowej kategoria zdolności do czynnej służby wojskowej nie będzie już nigdy z urzędu aktualizowana – niezależnie od tego jaki czas upłynął od kwalifikacji i będzie przypisana danej osobie aż do przekroczenia 60 roku życia, kiedy przestanie podlegać obowiązkowi służby wojskowej. Oczywiście możliwe jest odwoływanie się od powołania na ćwiczenia czy wezwania w ramach moblizacji i wykazywanie pogorszenia stanu zdrowia, ale w takim przypadku odwołujący jest badany przez wojskowe komisje lekarskie (inne niż cywilne komisje, które określają kategorię wojskową podczas kwalifikacji) i o wnikliwe badanie oraz korzystne rozstrzygnięcie może być już znacznie trudniej. Jedynym obecnie sposobem na zmianę kategorii wojskowej jest samodzielne złożenie wniosku i ponowne przystąpienie do kwalifikacji wojskowej.
Wniosek o zmianę kategorii wojskowej
Zgodnie z art. 64 ust. 6 ustawy z dnia 11 marca 2022r. o obronie ojczyzny istnieje możliwość samodzielnego złożenia wniosku o zmianę kategorii zdolności do służby wojskowej. Wniosek składa się za pośrednictwem szefa wojskowego centrum rekrutacji. Do wniosku osoba stawiająca się do kwalifikacji wojskowej powinna dołączyć zaświadczenia lekarskie stwierdzające zmiany w jej stanie zdrowia, jakie nastąpiły od dnia ostatniego orzeczenia ustalającego kategorię zdolności do służby wojskowej. Wniosek należy poza oczywiście tym odpowiednio uzasadnić. Po złożeniu wniosku szef wojskowego centrum rekrutacji umieszcza daną osobę na liście dodatkowej, którą przekazuje następnie organom administracyjnym odpowiedzialnym za obsługę procesu kwalifikacji wojskowej. Osoby umieszczone na tej liście zostaną wezwane do stawienia się przed komisję wojskową w trakcie kolejnej kwalifikacji. Osoba stawiająca się do kwalifikacji wojskowej jest obowiązana przedstawić komisji lekarskiej posiadaną dokumentację medyczną, w tym wyniki badań specjalistycznych przeprowadzonych w okresie 12 miesięcy przed dniem stawienia się do kwalifikacji wojskowej. W przypadku wydania niekorzystnej decyzji przez powiatową komisję wojskową można wnieść odwołanie do wojewódzkiej komisji lekarskiej, a jeżeli odwołanie nie zostanie w tym trybie uwzględnione – skargę do sądu administracyjnego. Kluczowe jest więc odpowiednie uzasadnienie wniosku i dołączenie szczegółowej dokumentacji lekarskiej. W razie negatywnego rozstrzygnięcia istnieje wprawdzie możliwość ponownego złożenia wniosku i przejścia procedury kwalifikacyjnej po raz kolejny, ale w takim przypadku analizowane będą jedynie zmiany stanu zdrowia jakie nastąpiły od poprzedniego badania a nie całokształt sytuacji zdrowotnej kandydata.
Jakie choroby zwalniają z obowiązku służby wojskowej?
Lista chorób i ułomności, które zwalniają z obowiązkowej służbie wojskowej znajduje się w załączniku nr 1 do rozporządzenia ministra obrony narodowej z dnia 25 marca 2024r. w sprawie orzekania o zdolności do służby wojskowej i trybu postępowania wojewódzkich komisji lekarskich w tych sprawach. Lista chorób i ułomności jest bardzo obszerna i szczegółowa. Załącznik liczy sobie 83 strony, zaś lista chorób i ułomności jest podzielona na 19 kategorii odnoszących się do poszczególnych aspektów stanu zdrowia – jak np. budowa ciała, zdrowie psychiczne czy choroby układu krążenia. W zestawieniu wymieniono aż 304 choroby i ułomności, które klasyfikują do kategorii “D” lub “E”.
Należy przy tym podkreślić, że przygotowana przez Ministra Obrony Narodowej lista nie ma charakteru zamkniętego. Jeżeli jakaś choroba nie została na niej ujęta, to nie oznacza, że nie ma możliwości zmiany kategorii wojskowej na jej podstawie. W takim przypadku, zgodnie z §6 rozporządzenia ministra obrony narodowej należy ją zakwalifikować, zgodnie z wiedzą medyczną, do choroby najbardziej do niej zbliżonej, która znajduje się na liście. Każdy przypadek musi więc być rozpatrywany indywidualnie i odpowiednio klasyfikowany.
Jakie korzyści daje zmiana kategorii wojskowej?
Zgodnie z ogólnymi zasadami raz nadana kategoria wojskowa zachowuje swoją aktualność przez cały okres podlegania obowiązkowi służby wojskowej. Jeżeli w wieku 18 lat, podczas kwalifikacji było się okazem zdrowia, to ocena ta będzie obowiązywać aż do ukończenia 60 roku życia i to niezależnie od tego, co w międzyczasie się wydarzyło. Wypadki, choroby czy przeżyte traumy potrafią odcisnąć silne piętno na stanie zdrowia, ale nie będą brane pod uwagę przy ocenie zdolności do czynnej służby wojskowej jeżeli samodzielnie nie wystąpi się z odpowiednim wnioskiem. Jeżeli stan zdrowia uległ pogorszeniu, to zgodnie z przepisami ustawy nie powinno się podlegać takim obowiązkom jak: ćwiczenia wojskowe (kat. “D”), mobilizacja i udział w wojnie (kat.”E”). Uzyskanie kategorii “D” uniemożliwia też otrzymanie przydziału mobilizacyjnego, który nakazuje natychmiastowe stawienie się w przydzielonej jednostce wojskowej w razie mobilizacji i wojny, dzięki czemu można wtedy skoncentrować się na zapewnieniu bezpieczeństwa swoim bliskim. Wprawdzie nie wynika to wprost z przepisów, ale w przypadku mobilizacji w pierwszej kolejności powołane zostaną osoby z kategoriami “A”, zwłaszcza takie, które odebrały już szkolenie wojskowe w czasie pokoju. Zmiana kategorii wojskowej pozwala więc uniknąć realizacji szeregu obowiązków, które – w aktualnym stanie zdrowia – mogłyby okazać zbyt ciężkie do wykonania i doprowadzić do jeszcze poważniejszych konsekwencji zdrowotnych. Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 3 ust. 1 ustawy o obronie ojczyzny: obowiązkowi obrony Ojczyzny podlegają tylko tacy obywatele, którym stan zdrowia pozwala na realizacją tego obowiązku. Pozostali mogą służyć ojczyźnie na wiele innych sposobów.
